Posmatrajući sa strane bilo je prilično jednostavno. Pokret Evropa sad dobio je najviše glasova na vanrednim parlamentarnim izborima u Crnoj Gori, održanim 11. juna, pa će oni i formirati Vladu. Onim upućenijim u crnogorska politička zbivanja bilo je jasnije da će novoformirana politička partija bez jasne strukture, pravca i sa unutrašnjim sukobima i mimoilaženjima, koja je najveći broj glasova osvojila na populističkim obećanjima, neutemeljenim na konkretnim ekonomskim parametrima, teško odoljeti apetitima onih sa kojima moraju u koaliciju da bi napravili izvršnu vlast, ali i pritiscima van Crne Gore.
Dva mjeseca od okončanja vanrednih parlamentarnih izbora, nije jasno koja će tačno parlamentarna većina podržati 44. Vladu Crne Gore dok prethodna, 43. po redu, već godinu radi u tehničkom mandatu sa upražnjenim ministarskim mjestima i željom da proces formiranja naredne traje što duže, kako bi i oni što duže zadržali mjesta za koja odavno nemaju podršku Parlamenta.
Milojko Spajić, najozbiljniji kandidat za mandatara, jedan od lidera Pokreta Evropa sad, o novoj Vladi razgovarao je, kako je to i najavio, sa svim političkim partijama osim sa Demokratskom partijom socijalista, čiji je doskorašnji predsjednik bio i doskorašnji predsjednik države Milo Đukanović, i sa građanskim pokretom URA na čijem je čelu Dritan Abazović, aktuelni premijer čijoj je Vladi u avgustu prošle godine izglasano nepovjerenje. Razgovori su rezultirali – ničim.
SPINOVANJE IZ SRBIJE
Taman kada se učinilo da je dogovor možda i moguć sa partijama manje brojnih naroda i Demokratskom Crnom Gorom, oglasio se predsjednik susjedne Srbije sa ocjenom kako u budućoj crnogorskoj Vladi neće biti Srba, što mu je, kako je rekao, jako žao. Formulacija Aleksandra Vučića možda bi djelimično bila tačna da je dodao da neće biti Srba po njegovoj volji, tačnije onih koji već godinama imaju njegovu direktnu podršku. No, i kao potpuno netačna, poslužila je svrsi.
Spinovanje iz Srbije, uz snažnu podršku dijela Pokreta Evropa sad, poslužilo je da se prosrpska i proruska Koalicija za budućnost Crne Gore nametne kao jedna od najozbiljnijih okosnica buduće Vlade, iako su međunarodni akteri u Crnoj Gori bili decidno protiv njihovog učešča u vlasti, odmah po okončanju parlamentarnih izbora. Učešće te Koalicije u pregovorima o budućoj Vladi otvorilo je nove zahtjeve, u prvom redu za funkciju predsjednika Skupštine, koju je Spajić, u zamjenu za podršku za formiranje izvršne vlasti, već dogovorio sa predsjednikom Demokratske Crne Gore Aleksom Bečićem, koji je predsjedavao crnogorskim Parlamentom tokom Vlade Zdravka Krivokapića, poznate kao “apostolska”.
Rezultat je da favorit za budućeg mandatara Milojko Spajić nije mogao donijeti predsjedniku države Jakovu Milatoviću, svom stranačkom kolegi sa kojim je u evidentnom sukobu, a koji još niko od njih dvojice nije potvrdio, 41 potpis podrške novoizabranih poslanika kako bi dobio mandat za sastavljanje Vlade. A razlike unutar Pokreta Evropa sad, koji je osvojio 24 od 81. poslaničkog mjesta u Skupštini Crne Gore, sve su vidljivije.
Prosječna plata od 1.000 eura samo je jedno od obećanja koje je tokom predizborne kampanje za vanredne parlamentarne izbore u Crnoj Gori od grada do grada obećavao nosilac liste Milojko Spajić. Glasove su dobili na obećanjima o boljem životu, iako rezultati programa koje su uspostavili upravo on i Jakov Milatović tokom obavljanja ministarskih funkcija u Vladi formiranoj u manastiru Ostrog, nakon izbora u avgustu 2020. godine, ne daju očekivane rezultate. Neke od mjera bile su povećanje minimalne plate na 450 eura te ukidanje doprinosa za zdravstvo, pa se crnogorski zdravstveni sistem skoro dvije godine kasnije, kažu zdravstveni radnici, nalazi pred kolapsom.
SUKOBI I STRUJE UNUTAR POKRETA EVROPA SAD
“Pokret Evropa sad je, uslovno rečeno, raznorodan politički subjekt koji je najtačnije i najpribližnije rečeno nastao prebjezima iz raznorazni političkih subjekata odnosno partija sa različitih strana spektra”, kaže za Valter portal Marko Savić sa Fakulteta političkih nauka u Podgorici.
Pokret je nastao oko Spajića i Milatovića koji su popularnost i kapacitet za stvaranje političke partije crpili iz pokrivanja dva ministarska mjesta, a sukob između njih dvojice postao je očigledan još pred Predsjedničke izbore u Crnoj Gori kada je Spajiću onemogućena kandidatura jer je pored crnogorskog imao i državljanstvo susjedne Srbije. Riječ je, kaže Savić, o sukobu dvije ambicije i dva politička gledišta.
“Raznorodnost političkog subjekta, politička neutemeljenost, sukob dva lidera ili nepostojanje parametara da pratimo jasno liderstvo, vrlo krhka partijska infrastruktura i gotovo u fazi izgradnje partijska hijerarhija, zajedno sa prebjezima iz različitih političkih subjekata, dovodi do toga da je pitanje kako će se prema nekim važnim i unutarpolitičkim i spoljnopolitičkim pitanjima odnositi u budućnosti”, ocjenjuje Savić.
U ovom pokretu su, prema analitičarima, jasno uočljive dvije političke struje, jedna okupljena oko Spajića, druga oko Milatovića, no nisu jedine. Ako govorimo o političkom pozicioniranju, prema Savićevim riječima, struja oko Milatovića bi išla debelo u desno, a ona oko Spajića bi koketirala otprilike oko centra, ali uvijek naklonjena ka centru desno.
Treća struja koja se može prepoznati u ovoj političkoj partiji bila bi krajnje desno jer u tom političkom subjektu ima ljudi koji su zapravo čvrstorukaški nastrojeni kada su u pitanju nacionalne teme što ih odvlači debelo u desno.
“Milatovićeva struja je čisto prosrpska, dakle, sve što je on pokušavao da plasira javnosti su zapravo bila neka neubjedljiva opšta mjesta, kroz koja je pokušavao da se pozicionira kao prozapadni lider koji treba da baštni i promoviše demokratske vrijednosti itd”, navodi Savić.
Evidentno je da je uključivanjem Koalicije za budućnost Crne Gore kao bitnog faktora za pregovore o budućoj Vladi prevagnula struja koja je bliža Milatoviću – struja izrazito bliska Srpskoj pravoslavnoj crkvi, a onda i Beogradu.
KAKO DO STABILNE VLADE?
Nova Vlada trebala bi da ima podršku najmanje 41 poslanika. Ni jedna partija ni koalicija na izborima u junu nije osvojila dominantnu većinu.
Najviše poslanika u crnogorskom Parlamentu imaće Pokret Evropa sad – 24, koalicija na čelu sa Demokratskom partijom socijalista – 21, prosrpska Koalicija za budućnost Crne Gore nastala nakon nedavno rasformiranog Demokratskog fronta – 13, dok Koalicija koju čine Demokratska Crna Gora i URA imaju 11 poslanika. Ostale stranke, uključujući i partije nacionalnih manjina, osvojile su jednocifren broj mandata. Od manjinskih partija najveći broj mandata dobila je Bošnjačka stranka – šest, Albanski forum – dva, dok su Albanska alijansa i Hrvatska građanska inicijativa osvojile po jedan mandat. Dva mandata dobila je i Socijalistička narodna partija.
Pokret Evropa sad ranije je (nakon lokalnih izbora) formirao vlast sa partijama koje su činile većinu poslije izbora 2020. godine, kada je nakon 30 godina Demokratska partija socijalista otišla u opoziciju. To su prosrpski Demokratski front, Demokratska Crna Gora i URA. Nije jasno da li će se Milojko Spajić, ukoliko dobije priliku da sastavlja Vladu, ponašati prema istoj matrici i na nacionalnom nivou.
Nakon afere koja je obilježila finiš predizborne kampanje izvjesno je da u Vladu neće biti pozvana URA Dritana Abazovića koji je nekoliko dana pred parlamentarne izbore objavio da mu je uhapšeni “kralj kriptovaluta” Južnokorejac Do Kwon uputio pismo u kom pominje Spajića u negativnom kontekstu. Abazović i ministar unutrašnjih poslova Filip Adžić, koji dolazi iz iste partije, objavili su da je kriptozajednica finansirala određene političke subjekte, sugerišući na Spajića, što je iz Pokreta Evropa sad demantovano. Navodno pismo i laptop u kojem su, kako su govorili, svi podaci o poslovanju Do Kwona, istražuje tužilaštvo, a Pokret Evropa sad je reagovao krivičnom prijavom protiv premijera Abazovića, tvrdeći da je zloupotrijebio institucije sigurnosti.
Kako je predviđeno Ustavom Crne Gore, nakon što je formirana Skupština, predsjednik je počeo konsultacije o imenovanju novog mandatara. Da predloži novog šefa izvršne vlasti ima rok od 15 dana, koji ističe ove sedmice. Mandatar ima rok od 90 dana da sastavi Vladu, što prema analitičarima može da traje do početka novembra. Ukoliko se Vlada ne izabere tokom ta tri mjeseca, u tom slučaju se Skupština raspušta i raspisjuju se novi izbori.
ZAOKRET U TEOKRATIJU
Aktuelni crnogorski predsjednik Jakov Milatović nada se stabilnoj i, kako je rekao, reformskoj vladi koja će odgovoriti brojnim izazovima, no zabrinjava što se čak i ispod plašta demokratizacije i evropskih vrijednosti koje ne propušta da pomene, jasno vidi uticaj Srpske pravoslavne crkve na njega.
Taj uticaj na crnogorske zvaničnike evidentan je još od 2020. godine.
Dogovaranje vlade poslije augusta 2020. godine u manastiru Ostrog, potpisivanje Temeljnog ugovora, davanje nekakvog uzvišenog karaktera litijama, pokušaj da se u sve škole uvede vjeronauka, samo su neki od primjera da se Crna Gora okreće vjerskom i to, kako kaže Marko Savić, svetosavskom.
“Postavljanjem ljudi koji su direktni glasnogovornici Srpske pravoslavne crkve na važna mjesta, ministarska i mjesta u državnim kompanijama,
izdvajanjem ogromnog dijela novca građana i građanki Crne Gore za izgradnju i obnovu crkvenih objekata, gradnju vjerskih gimnazija itd., zapravo se zaokružuje priča, odnosno taj projekat u kojem postoji gotovo 100 posto sinergija između djelovanja jedne vjerske zajednice i jednog političkog kružoka”, kaže on.
Riječ je, kako dodaje, o dobro osmišljenom planu, koji nije nov, koji ima genezu, koja se može istorijski pratiti i koji Crnu Goru odmiče od svega što su vrijednosti prosvećenog svijeta i približava je konzervativnom i zaostalom ideološkom svjetonazoru koji je izrazito nacionalistički sa elementima fašističkog.
Kroz istraživanja brojnih crnogorskih ali i regionalnih autora vidljivo je, kako dodaje, da ta vrsta nametnute novoreligioznosti, odnosno tog svetosavlja, apsolutno nije imala nikakve temelje u Crnoj Gori, niti su Crnogorci shvatali taj koncept kao neki kroz koji mogu da izraze svoju duhovnost.
“To je pogubno i iz razloga što taj izražen nacionalistički faktor koji svetosavlje nosi sa sobom se ne zadržava u okvirima crkve i crkvenog, ili religijskog, već ima nakanu da se proširi na ono što je sjetovno, odnosno ono što je građansko utemeljenje države ili na kraju ono što je političko”, objašnjava Savić.
Ono u šta svetosavlje direktno udara, kako kaže, kroz promociju, odnosno kroz oblik koji ga promoviše Srpska pravoslavna crkva, to su temelji antifašizma.
“A temelji, odnosno vrijednosti antifašizma su par excellence utkani u evropsku priču, odnosno priču o Evropskoj uniji i gotovo komplementarni sa onim što mi danas govorimo da su moderne demokratske vrijednosti, odnosno vrijednosti moderne demokratske države”, dodaje on.
Crna Gora je, prema njegovom mišljenju, nažalost primjer za istraživanje kako je u nekoliko godina pravljen teren da se sa takvog jednog temelja utiče direktno na političke procese ,te na donosioce i na donošenje odluka: “To sve je u sklopu jednog šireg okvira koji se naziva Srpski svijet a koji je, sadržan u krilatici poslednje knjige Latinke Perović – Ruske ideje i srpske replike.”.
Prva od važnih odluka predsjednika Crne Gore Jakova Milatovića biće ona o izboru mandatara, koji će trasirati put novoj crnogorskoj Vladi, za koju se
još uvijek ne zna hoće li pristati da bude nečija replika.
