Kamioni sa 132 palete dobili su dozvolu da iz Bosne i Hercegovine uđu u Srbiju preko graničnog prijelaza Sremska Rača.
Srbija je nedavno bila izložena oštrim kritikama iz Moskve zbog toga što srpsko oružje i municija završavaju u posjedu ukrajinske vojske. Spoljna obavještajna služba Rusije (SVR), nakon godina ignorisanja izvještaja o tome, izdala je dva oštra saopštenja u samo mjesec dana.
U prvom od 28. maja saopštila je “da je želja srpskih proizvođača oružja i njihovih pokrovitelja da profitiraju na krvi bratskog slovenskog naroda potpuno potisnula svijest o tome ko su im pravi prijatelji, a ko neprijatelji.”
Dok javno njeguje narativ o vojnoj neutralnosti i bliskosti sa Moskvom, vlast u Srbiji prodaje municiju koja – preko trećih zemalja koje su formalno krajnji korisnici – završava u posjedu ukrajinskih oružanih snaga. Poslije godina negiranja, predsjednik Aleksandar Vučić je u intervjuu za Financial Times u junu 2024. i sam priznao ovu praksu.
Međutim, pored toga što oružje i municija koju proizvode srpske fabrike završava u Ukrajini, BIRN otkriva da Srbija preko svoje teritorije odobrava i tranzit artiljerijske municije koja je namijenjena kompanijama koje snadbjevaju ukrajinsku vojsku.
Prema zvaničnoj dokumentaciji do koje je došao BIRN, Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije je 12. juna, uz saglasnost ministarstava odbrane i ministarstva spoljnih poslova, odobrilo tranzit 960 artiljerijskih HE M107 granata kalibra 155 mm bosanske proizvodnje preko državne teritorije.
U dokumentima se kao “krajnji korisnik” navodi Ministarstvo odbrane Češke, države koja je jedan od najvećih ukrajinskih saveznika i koja od februara 2024. predvodi Inicijativu za dostavljanje artiljerijske municije Ukrajini.
Prodavac je bosanskohercegovačka firma Podin doo, a pošiljku je naručila češka kompanija Omnipol a.s, jedna od pet firmi koje je češka vlada zadužila za nabavku artiljerijskih granata za ukrajinsku vojsku.
Vuk Vuksanović, viši istraživač Beogradskog centra za bezbjednosnu politiku (BCBP) kaže za BIRN da srpskoj vlasti, koja je dugo godina gradila imidž među dijelom svojih birača da je proruska, nikako ne odgovara curenje informacija da Srbija pomaže ukrajinske odbrambene kapacitete.
“Javni dokazi da Srbija omogućava isporuku municije Ukrajini, kao i ruska upozorenja, ne idu u prilog slici koju je Vučić godinama gradio kod kuće”, kaže za BIRN Vuk Vuksanović.
Istraživanje BIRN-a baca svjetlo na dio lanca snabdijevanja koji Ukrajini obezbjeđuje dragocjene granate – od male posredničke firme iz zapadne Hercegovine, preko većinski državne fabrike iz Sarajeva sa uticajnim američkim manjinskim vlasnikom, pa sve do vodeće češke odbrambene kompanije, ključnog aktera Češke inicijative za pomoć Ukrajini.
Tranzit granata – uz odobrenje svih ministarstava iz Srbije
Kamioni sa 132 palete dobili su dozvolu da iz Bosne i Hercegovine uđu u Srbiju preko graničnog prijelaza Sremska Rača.
Prema zvaničnoj dokumentaciji do koje je došao BIRN, u kamionima je trebalo da se smjesti ukupno 960 granata. Određena je i tačna ruta: kamioni bi išli do sela Kuzmin, pa autoputem E-70 do Beograda, nakon čega bi se vožnja nastavila autoputem E-75 sve do graničnog prijelaza Horgoš gdje bi se ušlo u EU.
MUP-u Srbije je zahtev za odobrenje tranzita primio 3. juna, samo šest dana nakon što je ruska služba izdala prvo saopštenje u kojoj Srbiju optužuje da učestvuje u “traci smrti” protiv ruskog naroda.
Odobrenje se nije dugo čekalo.
Tri dana po prijemu zahtjeva, saglasnost na transport granata preko srpske teritorije dalo je Ministarstvo spoljnih poslova Srbije. Tri dana kasnije, 9. maja, saglasnost je dalo i Ministarstvo odbrane čime su se ispunili zakonski uslovi da MUP 12. juna zvanično i odobri tranzit trenutno najtraženijeg kalibra granata na svijetu.
Kako se navodi u rješenju, transport je trebalo da se obavi u periodu od dana odobrenja dozvole, pa najkasnije do 11. jula ove godine.
Iako formalno neutralna, podaci da Srbija posredno potpomaže ukrajinsku borbu neprestano cure u javnost. U februaru 2023, ruski medij Mash izvijestio je da ukrajinska vojska koristi srpske rakete GRAD kalibra 122 mm. Dva mjeseca kasnije, Reuters je pisao o poverljivom dokumentu Pentagona u kom se navodi da je Srbija pristala da isporuči oružje Kijevu – ili da je čak to već učinila. U junu prošle godine, Financial Times je otkrio da su srpski proizvođači od 2022. do tog momenta izvezli municiju vrijednu oko 800 miliona evra zapadnim zemljama koje su je potom proslijedile Ukrajini.
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je u istom intervjuu za FT praktično potvrdio šemu: “Ne možemo izvoziti u Ukrajinu ili Rusiju… ali imamo mnogo ugovora sa Amerikancima, Špancima, Česima i drugima. Šta oni s tim rade na kraju – to je njihova stvar. Čak i ako znam gdje municija završava, to nije moj posao.”
Ipak, 23. juna ove godine Vučić je najavio potpunu obustavu izvoza oružja i municije. Neki su to vidjeli kao reakciju na kritike što Srbija municiju prodaje Izraelu, međutim, tog istog dana je objavljeno drugo upozorenje ruske spoljne obavještajne službe SVR koja je srpske proizvođače oružja optužila da “iz pohlepe” brišu tradicionalne veze sa Rusijom i to sa sviješću da će “rakete i granate biti korištene za ubijanje ruskih vojnika i civila u ruskim naseljima”.
Sa dva oštra saopštenja u mjesec dana, Rusija je prekinula višegodišnje ćutanje o nečemu što se u stručnim krugovima smatralo javnom tajnom.
Vuk Vuksanović smatra da je Rusija iskoristila Vučićeve političke probleme u zemlji kako bi ga dodatno pritisla: “Rusi su vidjeli da se Vučić previše približava Trampovoj administraciji i da je ranjiv na unutrašnjem planu, pa su to iskoristili da ga oslabe pred domaćom publikom i potencijalno uspore isporuke Ukrajini.” Više na ovu temu možete čitati na linku OVDJE.
Izvor: birn.rs
