Agencija za javne nabavke Bosne i Hercegovine je ranije izrazila zabrinutost i šokirala javnost zbog činjenice da su tri subjekta, kako kažu, bez pravnog osnova, odlučila da Zakon o javnim nabavkama za njih ne važi. Tragom tog saopštenja, otkrili smo koja su to tri subjekta i kako je došlo do samovolje.
Lječilište Reumal, koje je u stopostotnom vlasništvu Općine Fojnica, jedan je od tri sporna subjekta koji tendere ne raspisuju na osnovu Zakona o javnim nabavkama BiH. Osim njih, od Zakona su se samovoljno izuzeli i u Cestama d.d. Mostar koje je u većinskom vlasništvu Vlade Federacije BiH, a slična situacija je i u Hidroelektroenergetskom sistemu Gornja Drina d.o.o. Foča (HES), koju su osnovale Elektroprivreda Republike Srpske i Elektroprivreda Srbije.
Prije nego što za svaki subjekt pojedinačno pojasnimo kako je došlo do apsurdnog izuzimanja od zakonskog sistema javnih nabavki, vrijedi podsjetiti na član 4. Zakona o javnim nabavkama koji definiše “ugovorne organe”, odnosno, pojašnjava kada subjekti moraju poštivati propisani postupak javnih nabavki:
“a) svaka institucija vlasti u BiH, entitetima, Brčko Distriktu BiH, na nivou kantona, grada ili opštine (u daljem tekstu: institucija vlasti na državnom, entitetskom ili lokalnom nivou);
b) pravno lice koje je osnovano za određenu svrhu s ciljem zadovoljavanja potreba od opšteg interesa, a koje nema industrijski ili komercijalni karakter, i ispunjava najmanje jedan od sljedećih uslova:
- finansiran je, najvećim dijelom, iz javnih sredstava, ili
- nadzor nad upravljanjem vrši ugovorni organ definisan u tač. a) i b) ovog stava, ili
- više od polovine članova skupštine, upravnog ili nadzornog odbora čine imenovani ili izabrani predstavnici ugovornih organa iz tač. a) i b) ovog stava;
c) asocijacija koju su formirali jedna ili više institucija vlasti ili pravnih lica definisani u tač. a) i b) ovog stava.”
Lječilište Reumal Fojnica
Ova kompanija, koja je u državnom vlasništvu i finansira se dijelom i iz javnog budžeta, Zakon o javnim nabavkama BiH ne primjenjuje najmanje od 15. juna 2015. godine kada ih je tadašnje rukovodstvo Agencije na čelu sa direktoricom Dženitom Fočo izbrisalo iz sistema.
Trenutno rukovodstvo Agencije za slučaj Reumala saznaje krajem 2023. godine, zahvaljujući istraživačkim novinarima, od kada traje njihova borba da Reumal vrate u sistem javnih nabavki. Međutim, do sada je taj pokušaj bio nesupješan.
Naime, Agencija je vratila Reumal na listu ugovornih organa i samim tim je postala vidljiva u sistemu javnih nabavki, međutim u aprilu 2025. godine Žalbeno vijeće pri Vijeću ministara BiH (članovi Adis Jahić, Renata Kapetanović i Sanja Pavlović) donosi odluku, za koju iz Agencije kažu da je “izvan nadležnosti”, o tome da Reumal treba ponovo biti izbrisan iz sistema.
“Zamislite da država izbriše poreskog obveznika iz sistema. Nezamislivo, ali se upravo to desilo u sistemu javnih nabavki 2015. godine”, kazali su iz Agencije u saopštenju.
Ovaj slučaj je proslijeđen na Sud BiH i proces je u toku, a u međuvremenu je bila podnesena i krivična prijava Tužilaštvu SBK, koje je u rekordnom roku donijelo odluku o nesprovođenju istrage jer, kako kažu, nema elemenata krivičnog djela.
Međutim, Ured za reviziju institucija FBiH je u više navrata utvrdio propuste prilikom javnih nabavki u Reumalu. Prvi put su izvršili reviziju 2017. godine i tada su objavili Izvještaj o finansijskoj reviziji iz kojeg je vidljivo da je ustanova izvršila nabavke u iznosu od čak 2.431.383 KM, bez provođenja postupaka javnih nabavki, iako je i prema nalazu i mišljenju revizije, bila u obavezi primjenjivati Zakon o javnim nabavkama.
Drugi izvještaj iz 2021. godine ponavlja identičan problem i iznosi mišljenje s rezervom:
“Reumal nije postupio u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama u dijelu donošenja Plana javnih nabavki za 2021. godinu i provođenja postupaka za robe i usluge koje nisu namijenjene daljnjoj prodaji”, navodi se.
Revizori su u izvještaju napisali i šta treba uraditi da bi bili usklađeni sa zakonom: “Potrebno je proces nabavke organizovati na način da se za nabavku roba i usluga koje nisu namijenjene daljnjoj prodaji, odnosno roba i usluga koje se nabavljaju za potrebe koje nisu povezane s pružanjem usluga rehabilitacije i banjskog liječenja, primjenjuju odredbe Zakona o javnim nabavkama”. Također su dali uputstvo o zakonskoj obavezi donošenja Plana javnih nabavki.
Ceste d.d. Mostar
Ceste d.d. Mostar su dioničarsko društvo iz Mostara koje je u većinskom vlasništvu Vlade Federacije BiH. Četiri od pet članova Nadzornog odbora ovog preduzeća imenuje Vlada FBiH, a finansiraju se i iz javnog budžeta, što su razlozi koji ih obavezuju da poštuju Zakon o javnim nabavkama.
Međutim, u decembru 2022. godine su donijeli izmjene Statuta u kojem su odlučili da više ne primjenjuju navedeni Zakon. Iz Agencije su odmah dobili odgovor da se ne mogu izuzeti od primjene zakona jer su ugovorni organ, međutim oglušili su se o to upozorenje.
Agencija zatim pokreće prekršajni postupak i podnosi krivične prijave protiv njih, ali je Tužilaštvo HNK u ovim predistražnim radnjama, koje je vodila šefica Odjela privrednog kriminala Valerija Tomić, odlučilo da nema osnova za sumnju na krivično djelo te donosi naredbu o neprovođenju istrage.
Razlog za nepostojanje krivičnog djela za Tomić je to što je subjekat Ceste d.d. Mostar donijelo svoj Statut kojim su propisali da se na njih više ne primjenjuje Zakon o javnim nabavkama i da je taj Statut donesen u skladu s procedurom donošenja Statuta.
Međutim, u Tužilaštvu HNK ignorišu da sam Statut nije usklađen s državnim Zakonom. O tome je pisao i Ured za reviziju institucija u FBiH u finansijskom izvještaju Cesta d. d. Mostar za 2023. godinu u kojem se ističe da je potrošeno šest miliona KM mimo zakona.
“Odlukom Skupštine iz 2022. izmijenjen je Statut kojim je Društvo prestalo primjenjivati Zakon o javnim nabavkama. Tokom 2023. godine provedeno je 96 postupaka i zaključeni su ugovori ukupne vrijednosti od 6.304.370 KM, bez primjene ovog Zakona. Međutim, Društvo je ugovorni organ u skladu s članom 4. zbog čega je u obavezi primjenjivati Zakon o javnim nabavkama”, precizno se navodi u izvještaju.
Agencija za javne nabavke BiH je odlučila i ovaj slučaj proslijediti na više instance s obzirom na to da je kršenje zakona flagrantno, a da Tužilaštvo HNK ne reaguje.
Nakon toga ih je kontaktiralo Tužilaštvo HNK i zatražilo od njih svu dokumentaciju vezanu za prekršajni postupak, a iz Agencije su odlučili zatražiti od nadležne grupe tužilaca da riješe sukob nadležnosti kako bi Tužilaštvo BiH preuzelo predmet s obzirom na to da je riječ o kršenju državnog zakona i da je vlasnik Vlada FBiH, a ne kantonalna vlada.
Hidroelektroenergetski sistem Gornja Drina d.o.o. Foča (HES)
Hidroelektroenergetski sistem Gornja Drina d.o.o. Foča osnovale su Elektroprivreda RS i Srbije za potrebe izgradnje hidroelektrana na Drini, između ostalog i za gradnju sporne HE Buk Bijela.
Oni su tokom 2023. i 2024. raspisali tendere za izvođače radova, ali je sve prolongirano zbog dva spora koja su pokrenuta pred Ustavnim sudom BiH i pred UNESCO-om, koji problematizuju potpisanu koncesiju.
HES d.o.o. Foča je uredno registrovan u sistemu javnih nabavki, ali od 2023. se intenzivno obraćaju filijalama Agencije za javne nabavke, najprije onoj u Mostaru, kako bi od Agencije ishodovali mišljenje da nisu ugovorni organ i da ne moraju poštivati Zakon o javnim nabavkama.
S obzirom na to da su posljednju nabavku, koja se nalazi u sistemu, proveli u septembru 2021. godine, stvara se sumnja da nabavke provode mimo zakona, a čemu u prilog govore i raspisani tenderi za izvođače.
Pandorina kutija
Inače, Zakon o javnim nabavkama je donesen 2014. godine nakon čega se već naredne godine prvi subjekt, Reumal, izuzeo od Zakona uprkos tome što ne postoji propisana procedura kojom se neko može izuzeti od primjene zakona ukoliko ispunjava zakonske kriterije. Zatim su se izuzele Ceste d.d. Mostar te slično pokušavaju iz HES-a.
Ovakvo njihovo postupanje, ukoliko ne bude spriječeno na sudskom nivou, može otvoriti Pandorinu kutiju koja bi dovela do sve većeg broja subjekata koji se žele izuzeti od zakona. To bi u konačnici dovelo do selektivne primjene zakona, kao i nemogućnosti kontrole trošenja javnog novca, kao što je slučaj sa subjektima koji su se već izuzeli.
Naime, revizori su uspjeli utvrditi da su do sada već potrošeni milioni KM kroz nabavke koje nisu provedene u skladu sa zakonom i šokantno je da tužilaštva na ovo još uvijek nisu reagovala.
Izvor: Klix
