Umjesto uvoda, ili veliko mi je zadovoljstvo što je Španija osvojila EURO
…………………………………………………………………………………………
Kada se Liga nacija raspršila u ambis, nagovještavajući nadmoćnu sjenku užasa koju je pratio krvavi ishod Drugog svjetskog rata, idealizovana slika međunarodne saradnje i harmonije nije, kako se mislilo, potpuno iščezla.
Nepokolebljivo sjeme ujedinjenog čovječanstva, koje prevazilazi rasne, kulturne, socijalne i vjerske barijere, procvjetalo je u nove Ujedinjene nacije s ciljem očuvanja vječnog mira. Pjesnici iz davnina zapisali su mnoge stihove o tom idealu; mislioci svih uvjerenja posvetili su svoja životna djela konturisanju takvog svijeta.
NIJEMCI VIŠE NE POBJEĐUJU – UVIJEK
Ideologije su bile glorifikovane pa demonizovane, carstva su se uzdizala pa rušila, ratovi su se vodili i na kraju gubili, ali čovječanstvo, čak i nakon formiranja UN-a, nikada nije okusilo ambroziju trajnog mira i međusobne harmonije. Neki bi mogli posumnjati u samu mogućnost takvog zaokreta.
Štaviše, mogli bi se pozvati i na Platonov poznati zaključak da su samo mrtvi vidjeli kraj rata, kako bi podvukli nemogućnost takvog ishoda. I ja bih možda tvrdio uzaludnost takvih snova da nije jednog aspekta života koji svi dijelimo: pojava koja ima moć da poveže ljude na različitim kontinentima, ljude različitih kultura i raznovrsnih porijekala. Fudbal može vrlo lako biti utopijska slika svijeta o kojoj su romantičari XIX vijeka maštali.
Marksova klasna teorija, između ostalog, predviđa konflikt – a svaka fudbalska utakmica u konačnici je to – kao osnovni podsticaj za društvene promjene, dok je Aristotel teorisao osnovne postulate antičke grčke tragedije: naime, uloge heroja i anti-heroja, pročišćenje i oslobađanje emocija kroz katarzu i mythos, ili zaplet – pravila i tok igre. David nerijetko pobjeđuje Golijata, kao kada je maleni Lester Siti pokorio veliku englesku Premijer ligu. Oslobađanje kroz fudbalsku katarzu ovisnost je za milione navijača koji hrle na stadione širom svijeta, svjedočeći moći prelijepe igre i možda puštajući pokoju suzu tugalicu ili suzu radosnicu.
Geri Lineker bio je tek djelimično u pravu kada je rekao da je „fudbal jednostavna igra u kojoj dvadeset dvojica muškaraca jure loptu devedeset minuta i na kraju Nijemci uvijek pobijede“. Bio je dijelom u pravu, jer je zaista naslutio jednostavnost igre koja se podjednako voli u favelama Brazila, slamovima Afrike, među stanovnicima bogatih zalivskih monarhija, nikaragvanskih geta, bivših sovjetskih republika i velikih zapadnoevropskih metropola.
Još od vremena kada je u svojim praizvornim oblicima bio gruba, spontana i slabo regulisana pučka igra, pretežno muška i otvorena za svakog, igrana po livadama i ulicama prema lokalnim običajnim pravilima, u neprecizno definisanom prostoru i bez jasnog vremenskog određenja, fudbal je baštinio fenomenološku dimenziju koja je nadilazila njegovu fiskulturnu i razonodnu narav.
Moderni fudbal je, pak, nastao tokom procesa izgradnje modernog engleskog društva i nastanka Britanskog Carstva kao najveće svjetske imperijalne sile prilikom devetnaestovjekovne revolucionarne industrijalizacije, postavši tako simbol modernosti i slobodne trgovine. Iako se njegovi predmoderni korijeni mogu pronaći u antičkoj Grčkoj, Kini i renesansnoj Firenci, fudbal je tek u Engleskoj stekao prva formalna pravila koja su pretendovala na opšte prihvatanje, što je po prvi put omogućilo susrete ekipa iz različitih i često nepovezanih krajeva Engleske prema pravilima igre koja su svi poznavali i priznavali.
Takav primjer strogog uniformisanja jednog oblika pučke razonode bio je revolucionaran utoliko što je bio prvi izraz pučke kulture koji je poslije pada Rimskog Carstva, pošto su iščeznule gladijatorske borbe, najudaljenije geografske tačke jedne imperije povezivao setom opšteprihvaćenih pravila i obrazaca.
HOMMAGE ENGLESKOJ KULTURI
Naime, gladijatorske borbe, iako šarolike, imale su protokolarnu i službenu formu koja je važila za kompletno carstvo, neovisno od toga da li se održavaju u prestoničkom koloseumu, ili u nekoj zabačenoj i nerazvijenoj rimskoj provinciji – formu poznatu kao munus legitumum, koja je podrazumijevala službenu uniformisanost svih aspekata spektakla – ceremonijalnu procesiju (pompa), ujednačena pravila, profesionalno suđenje (summa rudis) organizovano kroz sudijsku organizaciju i tako dalje. Istovjetno je unutar britanske imperije došlo do osnivanja prvog specijalizovanog fudbalskog saveza (Football Association), zatim fudbalskih klubova, a naposljetku i fudbalskih takmičenja, da bi međunarodni trgovci, bankari i anglofili ubrzo osnovali klubove i van britanskih ostrva, naprimjer u Bariju i Le Havru.
Nerijetko su i nazivi prvih kontinentalno evropskih i prekookeanskih fudbalskih klubova bili na engleskom jeziku (Young Fellows, Grasshoppers, Newell's Old Boys, White Boys, Racing, itd.), čime su osnivači odavali svojevrsni omaž engleskoj kulturi u vremenu kada se engleski jezik još uvijek nije etablirao kao lingua franca industrijske epohe.
Amblematičan primjer je danas zaboravljeni pariški klub White Rovers, koji je 1892. godine donio klupsko pravilo da svi igrači i treneri moraju poznavati engleski jezik te ga koristiti, kako na terenutako i u svlačionici, budući da je fudbal, smatralo se, u osnovi engleska igra. Dakle, istorijska je činjenica da se fudbal postupno širio diljem svijeta, kako direktnim djelovanjem britanskih činovnika, tako i samostalnim postupcima anglofila iz ostalih evropskih imperijalnih zemalja i njihovih prekomorskih posjeda, oslanjajući se na moć, upliv i ugled Britanskog Carstva, koje je uz jezik, kulturu i vjerske misionare izvozilo i sportski ethos.
Ovdje možemo istaći da je fudbal dospio u Francusku tako što je stanovništvo velikih lučkih gradova poput Le Havrea i Marseja počelo igrati ovu loptašku igru po ulicama i sokacima, oponašajući tamošnje engleske mornare i trgovce, a da se počeci fudbala u Njemačkoj najprije vezuju za anglofilske društvene klubove, odakle se taj sport proširio dalje u Beč i Budimpeštu, pa nastavio dalje ka perifernim dijelovima Austrougarske, a docnije i na Iberijsko poluostrvo.
Međutim, valja takođe reći da fudbal nije jedini kolektivni sport kojeg je kulturna soldateska britanskog imperijalizma izvozila u svijet. Pored fudbala, sportski izvozi viktorijanske Britanije bili su ragbi i kriket, no oni nikada nisu značajnije zaživjeli izvan granica britanske imperije te su uglavnom i danas malo poznati van Komonvelta.
Razlog zbog kojeg je fudbal, za razliku od ragbija i kriketa, rasplamsao maštu čovječanstva i postao najvažnija sporedna stvar na svijetu, leži u njegovoj jedinstvenoj prirodi. Za razliku od drugih sportova, fudbal počiva na fluidnosti i slobodi pokreta koja umnogome imitira primordijalnu ljudsku potrebu za plesom. Naime, fudbalska igra ne ovisi o štoperici; napadi nisu vremenski ograničeni; ne postoje mehaničke pauze; u teoriji može se bez prestanka igrati; igra ne zahtijeva ništa drugo osim krpenjače,itd.
PARALELNI ŽIVOT NA ULICAMA FAVELA
Nadalje, u odnosu na sve ostale sportove, najmanje je podređen sirovoj fizičkoj snazi, te prevashodno ovisi o iks faktoru kojeg niko nije u stanju definisati, ali svako ga razumije kao talenat, urođeni vic u igri. Snaga, brzina, visina i skočnost, dakle, nisu presudni faktori za uspjeh, kao što je slučaj s antičkim ili drugim modernim sportovima, uključujući loptaške poput košarke. Najmanji, najniži, najslabiji i najsporiji igrači mogu doseći fudbalske visine, što dokazuju brojni primjeri, počev od Lionela Mesija, pa nadalje.
Priroda „baleta radničke klase“, kako je Dmitrij Šostakovič nazvao fudbal, omogućila je, kroz jednostavni medijum fudbalske lopte, oživljavanje Aristotelove poetike. U prvom redu, fudbal je prožet fatalizmom koji je oličen u pobjedi i porazu; on organski gradi naraciju kao supstituciju za velike priče (Grand Narratives); on često zavisi od sreće ili nesreće kao ukaza blagonaklonosti ili neblagonaklonosti bogova; on može oplemeniti i osvijestiti; fudbalski gledaoci direktni su učesnici utakmice; tribine fudbalskog stadiona tradicionalno su jedina društvena oaza u kojoj se klasne i socijalne razlike odista brišu: kada neki fudbalski klub zabije gol, međusobno se grle i profesor i nepismeni, i bogataš i siromah, i starac i mladić.
Fudbal je stoga interesantan antropolozima, budući da se antropologija poziva na ono što je ugrađeno u čovjekovu antropološku strukturu i po čemu se on određuje kao homo ludens – biće koje opstoji i traje igrajući se.
Fudbal je, prije svega, igra. Od svih sportova u zabilježenoj istoriji, uključujući i sve savremene, fudbal je zapravo ponajviše igra. Fudbaler se postajalo igrajući fudbal na ulici, sa dva kamena postavljena na njenim suprotnim stranama kako bi se označili golovi. Ono što bi mladi fudbaler učio na treningu –usavršavao bi na ulici. Ulica je bila mjesto gdje su se rađali kreativni potezi i vještine, gotovo darvinistički utvrđujući ko je dobar, a ko nije. Da biste postali šampion svijeta, prvo ste morali postati šampion svoje ulice.
Brazilski fudbal, joga bonito stil lepršavog loptanja, nastao je upravo na ulici. Do početka 1940-ih godina, fudbalski klubovi u Brazilu odbijali su da angažuju tamnopute igrače, ili one iz nižih klasa.
U Brazilu, fudbal je u početku bio elitistički sport za bijelce iz viših društvenih ešalona. Stoga, fudbal je živio svoj paralelni život na ulicama favela, gdje se stopio sa drugim izrazima afrobrazilske pučke kulture, poput sambe i kapuere – brazilske borilačke vještine nastale među afričkim robovima na plantažama kafe. Ova vještina se smatra korijenom mnogih fudbalskih udaraca, uključujući makaze i volej.
Prilike u Evropi nisu se mnogo razlikovale od onih u Južnoj Americi. Kada je škotski Seltik 1967. godine osvojio Kup evropskih šampiona, od petnaest igrača u timu, trinaest je rođeno na dva kvadratna kilometra od Seltikovog stadiona. Svi su, pored treninga u Seltikovom omladinskom pogonu, stasali kao igrači na ulicama Glazgova.
ŽIVJELA MLADOST
Slična situacija bila je i na našim prostorima. Dovoljno je prisjetiti se Dejana Savićevića, jednog od najboljih evropskih fudbalera posljednje decenije XX vijeka, poznatog u Italiji kao Il Genio – genije, koji je počeo trenirati fudbal tek sa svojih 15 godina. Danas je to nezamislivo, budući da su globalizacija, digitalizacija i porast životnog standarda izmijenili sve, pa i fudbal. Sve se manje igra, a sve više radi.
Zbog toga je odgovornost omladinskih pogona i akademija ogromna. One imaju zadatak da nadomjeste nedostatak ulice, što podrazumijeva svakodnevno i cjelodnevno fudbalsko vaspitanje polaznika, što dalje iziskuje ogromne troškove. Zato su najveće i najbolje evropske fudbalske akademije ujedno i internati, bilo da je riječ o Barseloninoj La Masiji, francuskom Klerfontanu, ili Ajaksovoj akademiji.
Odgovornost trenerske struke danas je mnogo veća nego što je nekada bila. Ipak, smatram da je, globalno gledano, sve slabija, zbog čega smo primorani da gledamo sve slabije igrače na terenima – industrijski proizvedene fudbalere koji su od pionira ukalupljeni u šablone i pokrete, bez ikakve spontanosti u igri.
Ako se pitate zašto nominalno jake reprezentacije poput Engleske loše igraju, kao što je bio slučaj na ovom EURU, odgovor leži upravo u tome. Fudbal danas je neuporedivo lošiji od fudbala prije dvadeset godina, a fudbal prije dvadeset godina bio je lošiji od fudbala prije trideset godina.
Pod tim ne mislim na brzinu koja je često poistovjećena s kvalitetom, već na tehnički standard samih fudbalera. Ne treba onda da čudi što su mnoge reprezentacije na minulom EURU prepoznale stanoviti kvalitativni vakuum te su u vatru gurnule izrazito mlade igrače, a najhrabrijoj od njih, Španiji, to se višestruko isplatilo. Igrači poput Lamin Jamala, Niko Vilijamsa, Arde Gulera, Žao Nevesa, Kenana Jildiza, Florijana Virca… sugerišu da će možda nastupiti novi zaokret u pravom smjeru, jer ono što sam gledao bila je mladalačka spontanost i – igra. Veliko mi je zadovoljstvo što su Španci osvojili EURO, jer sam mišljenja da su oni jedini preostali sistemski proizvođači igrača nasuprot većini svjetskih fudbalskih sistema koji su postali poput zemljoradničkih zadruga.
Međutim, postavlja se pitanje kako je moguće da je Španija, sa više registrovanih fudbalera nego što mi imamo građana, imala povjerenje u šesnaestogodišnjaka da predvodi njihovu A reprezentaciju na Evropskom prvenstvu i kako je to dijete uspjelo u potpunosti opravdati to povjerenje? Red, rad, disciplina, znanje – znanje – znanje i znanje, te muda. Trebali bismo se i mi mnogo štošta zapitati, no neka to ostane za neki drugi tekst.
Živio fudbal i živjela mladost.
———————————————————————————————————————————————————————————————————————-
Pročitajte od istog autora:
TRIDESET GODINA KASNIJE: Kulturni provincijalizam kao tragedija Južnih Slovena
BOSNA MAJKA, TURSKA U SRCU: Historijat odnosa – u četiri slike
———————————————————————————————————————————————————————————————————————-Preuzimanje tekstova Valtera je dozvoljeno, ali uz obavezno navođenje izvora te postavljanje linka ka izvornom tekstu na http://www.valterportal.ba
