Srbija je danas jedno od najvažnijih “međuprostora” u svijetu a sudbina ove zemlje će pomoći da se odredi koja će velika sila dominirati u ovom vijeku, što predstavlja test američke moći za onoga ko zauzme Bijelu kuću ovog novembra, piše ugledni politički magazin Politico.
Politico navodi da se Srbija nalazi u “geostrateškoj sivoj zoni, povučena između autoritarnih sila Pekinga i Moskve i nedavno, nakon nekoliko godina zanemarivanja, SAD-a i njihovih evropskih saveznika”.
Srbije nije sama u toj situaciji. Urednik lista Matthew Kaminski navodi da je slično i sa Moldavijom i Gruzijom, da se Ukrajinci već “više od dvije godine bore da ostanu slobodni”, a da se u Aziji vodi bitka preko posrednika “između demokratije i despotizma” oko Tajvana.
“Lideri Srbije za sada naginju ovamo i tamo, zavisno od dana, bez eksplicitnog biranja strane. Ali ova borba će prije nego kasnije doći do vrhunca”, piše on.
“Život u limbu”
Kaminski navodi da je Beograd primjer “života u limbu”.
“Elegantne staklene i metalne kule nižu se Dunavom nedaleko od otrcanih uličica i oronulih zgrada kakve se rijetko viđaju u evropskoj prestonici”, navodi on, te dodaje da su posvuda “agresivni” grafiti usmjereni protiv NATO saveza ili veličanje ratnih zločinaca koji su osuđeni za genocid u Srebrenici.
“Jedne sedmice, kineske zastave vijore se glavnim gradom u čast gostujuće parlamentarne delegacije iz Pekinga, kao što je bilo u maju, kada je kineski vrhovni lider Xi Jinping potpisao pakt o slobodnoj trgovini sa Srbijom. Druge sedmice, to bude njemačka trobojka kao kada je kancelar Olaf Scholz, čija je nacija najveći investitor u Srbiji, došao da u ime Evrope postigne dogovor o snabdijevanju litijumom iz Srbije. Ili to bude francuska trobojnica, kao kada se predsjednik Emmanuel Macron pojavio prošle sedmice da proda Srbiji 12 francuskih aviona Rafale. Zara i Hugo Boss se ističu u beogradskoj pješačkoj trgovačkoj četvrti. Većina inostrane robe u prodavnicama je iz Evropske unije, najvećeg trgovinskog partnera Srbije. Ipak lokalni mediji puni su izvještavanja u kojem se hvali Vladimir Putin, najpopularniji strani lider u Srbiji”, piše on.
Zatim postavlja pitanje: “Zašto je Srbija u ovom limbu — van Evropske unije i NATO-a, ali ne u potpunosti u zagrljaju Putina i Xija? I gdje želi završiti?”
Mjesto Srbije u svijetu
Kaminski navodi da, mada Srbi imaju veliki uticaj na to kako će izgledati njihova budućnost, “njihovo mjesto u svijetu će neizmjerno ovisiti o apetitu Washingtona da vodi i pobijedi u novoj borbi velikih sila”.
“SAD i njihovi saveznici mogu oblikovati ishod ovdje kombinacijom meke i teže ekonomske i diplomatske moći. Postoje znakovi da su budni na ovaj izazov; no ima manje dokaza da ovdje imaju fokusiranu strategiju”, piše on.
Kaminski smatra da više faktora dijeli krivicu za “pogrešne korake” Srbije. Navodi da je Slobodan Milošević vodio državu u četiri krvava i po Srbiju pogubna rata 1990-ih, veći dio tog vremena uz snažnu podršku svog naroda.
Nakon njegovog svrgavanja 2000. godine, prodemokratski lideri koji su predvodili ustanak proglasili su želju da okrenu ovu balkansku državu prema Zapadu.
“Predali su Miloševića međunarodnom krivičnom sudu, što je naljutilo nacionalističke birače. Pretrpili su gubitak Kosova, za šta je bila potrebna hrabrost i što je zahtijevalo visoku političku cenu. Evropa i SAD, rastresene bliskoistočnim sukobima i unutrašnjim dramama, posebno u EU, nisu uzvratile brzim potezima da Srbiju uvedu u evropski blok. Sada marginalizovane demokratske stranke u Serbiji s razlogom se žale da su ih Brisel i SAD iznevjerili”, piše on.
Međutim, navodi da je u određenom trenutku u posljednjoj deceniji “Srbija potpunosti skrenula sa tog zapadnog puta”:
“Nacionalisti su počeli da pobjeđuju na izborima. Bivši Miloševićev ministar informisanja i radikalni nacionalista po imenu Aleksandar Vučić – 54-godišnjak koji je najtalentovaniji srpski političar – osvojio je predsjedničku funkciju 2017. i nastavio da prepravlja Srbiju. Ekonomski, išlo je na bolje; politički, tražio je savez sa Rusijom i Kinom i, legitimnim sredstvima, centralizirao je vlast oko sebe i vladajuće stranke”.
Rat u Ukrajini doveo do “dodvoravanja” Vučiću
Kaminski piše da su prije rata u Ukrajini “SAD i EU sebi mogle priuštiti da ignorišu Vučića i Srbiju” i status ove “ničije zemlje”.
“Ali Putinov sveobuhvatni napad na Ukrajinu prije dvije godine čini Srbiju — kao i Ukrajinu — nagradom u većem takmičenju sa Kinom”, ističe on, te dodaje da su Washington i prestonice EU “počele da se dodvoravaju Vučiću”.
Američki predsjednik Joe Biden odabrao uglednog diplomatu koji ima iskustva na Balkanu, Chrisa Hilla, za ambasadora u Beogradu kako bi uspostavio kontakte sa Vladom Srbije. Kaminski također navodi da nedavne uzastopne posjete francuskog predsjendika Macrona i njemačkog kancelara Scholza odražavaju želju Evrope da se približi Srbiji.
“Nije jasno gdje predsjednik Vučić želi da Srbija završi. Investicije i povoljne trgovinske uslove preuzima iz Kine. On poznaje emocionalni uticaj Rusije na srpsko javno mnjenje vijekovima unazad. Odbija da potpiše međunarodne sankcije protiv Putinove vlade. Peking i Moskva Vučiću ne drže predavanja o medijskom i političkom pluralizmu. Ali on kaže da želi da Srbija želi da pristupi EU”, piše on.
“Vlada ima podršku Zapada, Rusije, Turske i Kine, sve u isto vrijeme. Nikome od njih ne smeta što Beograd aktivno stupa u kontakt sa bilo kim od ostalih”, rekao je bivši ministar vanjskih poslova Vuk Jeremić za Politico.
Međutim, Kaminski navodi da Vučić šalje neke suptilnije, ali ipak jasne signale da želi da ide u pravcu Zapada.
“Njegova vlada je, a da to nije javno objavila, zatvorila oči na oko 900 miliona dolara srpskog oružja koje ide Ukrajini da podrži njene ratne napore protiv Rusije. Kupovina Rafala bila je više politički nego vojni poziv na kupovinu iz Evrope. U gorućem sporu sa Kosovom oko srpske etničke enklave, zapadni zvaničnici primećuju da je Srbija bila uzdržanija. SAD su prošle sedmice stale na stranu Beograda nakon što su Kosovari zatvorili kancelarije lokalne srpske vlade”, piše on.
Kaminski navodi da je proces proširenja EU u velikoj mjeri zaustavljen, no ističe da se za to više treba okriviti “nedostatak apetita u Briselu za novim članicama” nego situacije Srbije u smislu ekonomskog napretka i političkog nazadovanja.
Zatim navodi da je razgovarao sa jednim ministrom Srbije, kojeg nije želio imenovati, te da ga je pitao o sporazumu o slobodnoj trgovini sa Kinom koji je potpisan sa Xijem prošlog mjeseca, a koji može zakomplikovati članstvo Srbije u bloku slobodne trgovine EU.
Ministar je odgovorio: “Šta bi vi uradili!?”
Naime, naveo je da je Srbija ispunjavala zahtjeve EU, počevši od 2001. hapšenjem Miloševića do usvajanja novih pravila nabavki i još mnogo toga, no da ništa naizgled nike približilo zemlju članstvu u EU.
“Ne radi se o tome da mi pokušavamo da dođemo do Zapada. Pitanje je da li nas Zapad želi“, rekao je ovaj ministar.
“Spriječiti da Srbija da postane ruski satelit”
Kaminski navodi da Srbi imaju dobre razloge zbog čega žele da se približe Evropi i Americi.
“Niko ko je bitan u Beogradu ne želi da ide na ljetovanje ili da šalje svoj novac i djecu u Moskvu ili Peking”, navodi on.
Ističe da, iako je zemlja imala snažan ekonomski rast (skoro 5 procenata godišnje) i nižu nezaposlenost (sa 26 procenata na 9 procenata), nije postigla dovoljno rezultata u ovom status “ničije zemlje”. Susjedne zemlje poput Hrvatske, Rumunije i Bugarske koje su priostupile EU bolje stoje, a to vide i Srbi.
“Na kraju krajeva, Vučić želi uspješnu zemlju”, rekao je jedan zapadni diplomata za Politico.
“Mi u Srbiji imamo mapu i definitivno znamo gdje pripadamo, a pripadamo i evropskoj zajednici”, rekao je ministar vanjskih poslova Srbije Marko Đurić rekao je za Politico.
“Srbija nije pijun na šahovskoj ploči”, dodao je on.
Kaminski navodi da je Đurić kao student učestvovao u pokretu Otpor protiv Miloševića.
Ovog ljeta, na poziv državnog sekretara Antonija Blinkena, Đurić je bio u Washingtonu na samitu NATO-a, te je bio prvi ministar vanjskih poslova koji je ikada prisustvovao tom događaju.
Kaminski navodi da je, 25 godina nakon što je alijansa vodila rat sa Srbijom, njegovo prisustvo je privuklo malo pažnje, ali je to bilo izuzetno važno.
Međutim, on smatra da vlasti Srbije ne čine olakšavaju Zapadu proces pridobijanja te zemlje.
“Javno, Vučić igra na publiku, redovno udarajući po SAD i Evropi. Posljednjih sedmica, dok su hiljade demonstranata izašle na ulice protiv predloženog projekta rudnika litijuma, on je okrivio svoju vladu za “hibridni” rat koji podržava Zapad. Dogovor, koji je potpisao njemački kancelar Scholz, u potpunosti je u interesu Evrope i bolje će učvrstiti poziciju Srbije na Zapadu – čineći Vučićeve tvrdnje politički pogodnim i neiskrenim. Demonstranti su mješavina opozicije koja se protivi Vučiću, te ekoloških i nacionalističkih grupa”, piše on.
Kaminski smatra da je Washingtonu i Briselu glavni cilj da “spriječe da Srbija da postane ruski satelit poput Belorusije”.
“Naša najveća briga je zloćudni uticaj Rusije“, rekao je zapadni diplomata koji je tražio da ostane neimenovan.
“Želimo da Srbija bude usklađena sa Zapadom, dio sistema koji se suprotstavlja ruskom ekspanzionizmu”, dodao je.
Međutim Kaminski ističe da ima mnogo ljudi s obje strane Atlantika koji žele više.
“Strateški, Srbija nam je potrebna na našoj strani”, rekao je francuski diplomata, te dodao da Pariz želi da ubrza evropske napore da Srbiju dovede u svoje krilo.
“Evropa se mnogo promijenila otkako je počeo rat u Ukrajini. Mesta kao što su Srbija i Moldavija su između velikih igrača i morate da se nosite sa realnošću njih takvih kakvi jesu”, dodao je.
Srbi koji žele da se okrenu Zapadu gledaju prije svega u Washington.
Neimenovani ministar vlade Srbije koji je govorio za Politico rekao je da bi SAD trebalo da iskoriste svoj glas i uticaj da pomognu Srbiji da pristupi EU, kao što su to učinile za Poljsku i druge zemlje Centralne Evrope prije više od 20 godina.
“Mnogi Srbi se sjećaju da je posljednji predsednik SAD-a koji je posjetio Beograd bio Jimmy Carter 1980. godine. Xi je bio tamo dva puta, a Putin tri puta. Malo više fokusa na Srbiju u Washingtonu moglo bi da napravi razliku na terenu – da se ovoj vladi omogući put da se približi slobodnom svijetu i da je usput učini manje predisponiranom za autokrate i autokratske politike”, smatra Kaminski.
Dalje navodi da sada nije ista situacija kao 1990-ih godina: “ne možete vratiti sat na vrijeme kada bi Tony Blair ili Bill Clinton mogli prepraviti evropsku mapu insistirajući na članstvo grupa zemalja u EU ili NATO. I ti klubovi su se promijenili. Ali mjesta koja danas postoje u sivim zonama ne prihvataju da u “postameričkom svetu” nije važno u čijoj sferi uticaja završite. Rusija i Kina vjeruju da se za ta mjesta vrijedi boriti — u Ukrajini krvavo, u Srbiji uticajem i pritiscima”.
Kaminski piše da ljudi oko Vučića insistiraju da bi on bio otvoren za zagrljaj Zapada, te da treba gledati šta on radi u vezi Ukrajine, na Balkanu i vezi Evrope, a ne šta govori narodu u zemlji.
“U najmanju ruku, obećanje istinski bližih veza i beneficija koje donosi članstvo u slobodnom svijetu za Srbiju moglo bi samo odvući ovu balkansku državu od Rusije i Kine. Sidro demokratije i prosperiteta donijelo je stabilnost u Evropi. Sive zone nisu”, navodi Kaminski.
Izvor: N1
