Istorijskog dana u američkoj politici, Donald Tramp je postao prvi bivši ili aktuelni američki predsjednik proglašen krivim za zločin.
Većina eksperata slaže se da je malo vjerovatno da će on ikada služiti zatvorsku kaznu po 34 tačke optužnice za koje je osuđen presudom izrečenom u četvrtak u njujorškoj sudnici.
Vrlo je vjerovatno da će on uložiti žalbu na tu presudu – što je proces koji će se najvjerovatnije odužiti mnogo poslije novembarskih izbora – ali čak i ako presuda bude dobila drugostepenu potvrdu, novčana kazna, uslovna kazna ili nadzor mnogo su vjerovatniji ishodi.
Međutim, čak i prema najgorem mogućem scenariju – zatvorska kazna – Tramp će moći da nastavi aktivnosti kao kandidat, pa čak i potencijalno služi kao predsjednik Amerike iz zatvora.
Kako osuđeni prestupnik može da vodi Bijelu kuću?
Zakonski uslovi za predsjedničke kandidate nisu se mijenjali od 1789. godine, kad je Džordž Vašington postao prvi predsjednik Sjedinjenih Američkih Država (SAD).
“Postoji uslov da je rođen u SAD ili na njenim teritorijama. Otud tolika halabuka oko toga da li je američki predsjednik Barak Obama bio stvarno američki državljanin”, kaže za BBC profesor Juan Morgan, profesor emeritus američke istorije na Univerzitetskom koledžu u Londonu, “kao i da mora da ima određeni broj godina (35).”
Kandidati su takođe morali boraviti u SAD 14 godina – što je ograničenje koje je dodato poslije Građanskog rata da bi se zabranilo “kandidovanje ljudi koji su učestvovali u pobuni protiv Sjedinjenih Država”, kaže profesor Morgan. Mada dodaje kako vjeruje da je Vrhovni sud osujetio bilo kakvu mogućnost da se to iskoristi protiv Donalda Trampa.
Ali ne postoji zabrana da osuđeni prestupnik vodi Bijelu kuću.
Razlog za ovo korijene vuče još iz vremena osnivanja zemlje, kaže profesor Morgan.
“Sjedinjene Države su nastale iz revolucije i postojala je mogućnost da bi neko ko je možda učestvovao u anti-monarhijskim aktivnostima – Sjedinjene Države su još uvek bile britanska kolonija – mogao da bude diskvalifikovan iz kandidature za predsjednika.”
Niko od Očeva osnivača, članova konvencije koja je izradila američki ustav 1787, nije završio u britanskom zatvoru, ali “neki su bili veoma blizu toga”, kaže profesor Morgan.
“Da revolucija nije uspjela, bili bi krivi za izdaju protiv Krune i bili bi osuđeni.”
Zbog toga autori ustava nisu željeli da postave ograničenja na to ko smije da postane predsjednik, što je politika koja je kasnije omogućila trojici kandidata da vode kampanju za predsjedničke izbore iz zatvorske ćelije.
Judžin V. Debs
“Najvažniji kandidat koji se kandidovao za ovaj položaj dok je bio u federalnoj kazneno-popravnoj ustanovi bio je Judžin V. Debs 1920. godine”, kaže profesor Morgan.
Debs je prvi put boravio u zatvoru 1894, kada je, kao sindikalni zvaničnik koji je predvodio štrajk protiv željezničke kompanije, proglašen krivim za ometanje rada pošte.
Vojska je razbila te štrajkove, a Debs je otišao u zatvor na šest mjeseci, što je bilo iskustvo koje je izvršilo ogroman uticaj na njegove političke stavove.
“Početkom 20. vijeka, postao je vrlo istaknuti član Socijalističke partije Amerike. Kandidovao se u ime stranke 1904, 1908, 1912. i 1920. godine”, objašnjava profesor Morgan.
Debs se takođe kandidovao na izbornoj listi Socijaldemokratske partije 1900.
“Godine 1912, u trci sa četiri kandidata među kojima su bili demokrata Vudrou Vilson, republikanac Vilijam Hauard Taft, i napredni kandidat i bivši republikanski predsjednik Teodor Ruzvelt, Debs je ostvario čestit rezultat.”
Dobio je skoro milion glasova, šest odsto od ukupnog broja glasova, “najveći procenat koji je ikada osvojio kandidat Socijalističke partije u Americi”.
Nije osvojio nijedan glas elektorskog koledža, mada jeste završio na drugom mjestu na Floridi.
Ali predstojeći, Prvi svjetski rat, predstavljao je veliku dilemu za američke socijaliste, kaže profesor Morgan: “Da li da ga podržimo po osnovi patriotizma ili da mu se suprotstavimo kao kapitalističkom ratu?”
Debs je bio i te kako protiv rata i želeo je da odvrati Amerikance od učešća u njemu.
“U ranu jesen 1918, kada je rat već bio maltene završen, održao je govor u Kantonu, u Ohaju, gde je energično pozvao Amerikance da se suprotstave regrutaciji”, kaže profesor Morgan.
Debs je osuđen za pobunu i poslat u zatvor u Federalnoj kazneno-popravnoj ustanovi u Atlanti u aprilu 1919.
Bio je još uvek tamo u vrijeme izbora naredne godine, a Socijalistička partija Amerike ga je naglašeno nominovala kao vlastitog kandidata.
Debs je osvojio neznatno više glasova nego 1912. godine (914.191 glasova 1920. godine naprema 90.551 glasova 1912. godine), ali ovaj put je to činilo svega tri odsto od ukupnog broja glasova, jer su u međuvremenu žene dobile pravo glasa.
Ali uslovi u zatvoru u Atlanti bili su daleko od onoga što bi finansijski prestupnik mogao da očekuje u SAD danas i zatvorski život je ostavio traga na Debsu.
Pušten je na slobodu nakon što je odslužio skoro tri godine zatvora, ali mu se zdravlje nikada nije oporavilo od toga i umro je 1926.
Poslije Debsa, socijalističke partije u SAD više nikada nisu ostvarile toliki uspjeh na američkim izborima.
Lindon Laruš
Predsjednički kandidat koji je vodio kampanju iz zatvora iz prilično drugačijih pobuda bio je Lindon Laruš, koji deli rekord za najviše pokušaja da dobije predsjedničke izbore.
“Ponekad je u kampanje ulazio kao demokrata, češće kao kandidat treće strane, a njegovo ime bilo je na izbornom listiću na svakim izborima, od 1976. do 2008. To mu je bio hobi”, komentariše profesor Morgan.
Laruš je postao politički aktivan u ljevici četrdesetih, ali je do sedamdesetih njegova politika skrenula “radikalno udesno”.
“Veza između njegove demokratske i republikanske persone je ta da je on zaluđenik za zavjere. Taj čovjek zastupa najluđe teorije – vjerovao je da se kraljica Elizabeta namjerila da ga sredi”, kaže profesor Morgan.
Ali Laruš je ipak osnovao politički pokret zasnovan na mješavini njegovog bizarnog svjetonazora i tipično populističke politike kao što su niži porez i garancije da vlada ne špijunira vlastite građane.
Nikad nije bilo više od 2.000 članova u pokretu, prema profesoru Morganu, ali Laruševi kandidati su iznenađujuće osvajali kandidature Demokratske stranke za važne uloge u državi Ilinois 1986. godine, i, možda važnije od svega, uspijevali su da sakupe mnogo novca.
Jedna od njih, Dženis A. Hart, prijetila je da će izvesti tenkove na ulicu.
“Nikad nećemo znati koliko, ali prema nekim procjenama bilo je to 200 miliona dolara”, kaže profesor Morgan, “koje je on koristio da finansira kandidate koje je podržavao na lokalnim, državnim i kongresnim izborima – sa vrlo malo uspjeha.”
Išao je u zatvor zbog obmane poštom 1989. i bio osuđen na 15 godina zatvora.
“Kad je došlo vrijeme za izbore 1992. godine, Laruš je čvrsto riješio da učestvuje na njima”, kaže profesor Morgan, “i našao se na izbornoj listi popriličnog broja saveznih država, ali je bio zasjenjen i završio sa bijednih 27.000 glasova, jedva 0,1 odsto od ukupnog broja.”
Larušova kazna bila je skraćena i izašao je iz zatvora 1994.
Kandidovao se za isti položaj 1996, 2000, 2004. i 2008.
Uprkos njegovoj sposobnosti da sakupi novac i upornosti u vođenju kampanja, Laruš nikad nije ostvario značajniji uspjeh, procjenjuje profesor Morgan.
“Lindon Laruš nije ništa više od obične istorijske fusnote.”
Preminuo je 2019.
Džozef Smit
Džozef Smit je 1830. osnovao mormonizam, religiju zasnovanu na Hristu, ali sa značajnim razlikama u vjerovanjima u odnosu na Katoličku, Protestantsku i Pravoslavnu crkvu.
Uveo je praksu poligamije za bliske saradnike u okviru pokreta.
“Bila je izuzetno nepopularna među nepristalicama”, kaže profesor Morgan.
“Doživljavana je kao prijetnja fundamentalnim američkim vrijednostima. Poligamija je smatrana najgorom vrstom zločina, a Smit je navodno imao 20 žena.”
Smit je bio porijeklom iz Masačusetsa, ali ga je njegova potraga za bezbjednim domom za sljedbenike odvela na zapad do Ilinoisa.
Tamo su mormoni izgradili vlastiti grad početkom 1840-tih, po imenu Novu, na obalama rijeke Misisipi, gdje su se nadali da će živjeti i slijediti vjeru u miru.
Smit je izabran za gradonačelnika i oformio je mormonsku paravojsku.
“Ali problem je bio u tome što je Smit sa mormonizmom bio veoma polarizujuća ličnost. Njegove poligamne aktivnosti su mu na vrat navukle neprijateljstvo drugih mormona čije je žene preotimao.”
Smit je naredio vlastitoj vojsci da uništi štamparske prese lista koji ga je napadao, zbog čega je na kraju završio u zatvoru u Kartidžu, u Ilinoisu.
Učestvovao je na predsjedničkim izborima 1844. kao kandidat Reformske stranke.
Njegova mormonska stranka željela je da ostvari ravnotežu moći i tako promoviše platformu poligamije i Smitove lične stavove da je svaki čovjek praktično bog.
Ali vjerovanje partije u postepenu emancipaciju robovlasništva donijelo im je još više neprijatelja.
“Abolicionizam je bio veoma, veoma nepopularan na Sjeveru u to vrijeme; čak i nemormonski abolicionisti rizikovali su živote kad bi govorili o aboliciji”, kaže profesor Morgan.
Rulja se okupila pred njegovim zatvorom u Kartidžu, a on i još jedan zatvorenik su ubijeni u zgradi u kojoj su potražili sklonište.
“Na licu mjesta je organizovan priručni streljački vod da još više izrešeta njegovo mrtvo tijelo”, dodaje profesor Morgan.
Reformska stranka nije poslala alternativnog kandidata na izbore 1844. godine.
Bila su, dakle, trojica predsjedničkih kandidata koji su se kandidovala za najviši položaj u zemlji iz zatvora, a mogao bi da im se pridruži i četvrti ako se Džozef Maldonado-Pesidž bude kandidovao u novembru.
Poznat i kao Džo Egzotik, zvezda Netfliksovog dokumentarca iz 2020. godine Kralj tigrova najavio je namjeru da se kandiduje za predsjednika kao demokrata.
On trenutno služi kaznu od više od 20 godina zatvora po optužbi za svirepost prema životinjama i zavjeri da ubije rivalskog vlasnika zoološkog vrata.
Kad bi otišao u zatvor, Trampov položaj kao kandidata ne bi bio jedinstven, ali bi bio daleko najznačajnija ličnost koja se kandidovala za predsjednički mandat iz zatvora.
Čak i ako izbjegne služenje zatvorske kazne, riječima dopisnika BBC-ja iz Severne Amerike Džona Sadvorta, polovina podijeljene nacije imaće osuđenog kriminalca za kandidata.
Izvor: BBC/B92
