Iako i dalje opisana kao „hibridna“, Bosna i Hercegovina se konzistentnim padom indeksa u navedenim područjima „opasno približila statusu polu-konsolidovanog autoritarizma“.
Svaka zemlja, pa tako i Bosna i Hercegovina, suočena je s problemima, ponekada i prednostima, proisteklim iz svoje bliže prošlosti. I jedno i drugo često proističe iz prisutnog rivalstva sa susjednim državama, jer s nekima se dijelio dio istorije, bilo u zajedničkoj državi, ili bilo pokoreno od nekih od susjeda u nekim historijskim periodima.
To su sve osnove za rivalstvo u trivijalnim poljima poput sporta, ali i u ekonomiji i politici. Dok su sportski rezultati egzaktni i uglavnom lako uporedivi, također i ekonomski, pitanje je kako usporediti političke sisteme i funkcionisanje država.
Stoga je vrijedan pokazatelj projekt Nations in Transit (Nacije u tranziciji) američke nevladine organizacije Freedom House koji upravo u tom polju političkih sistema i građanskih sloboda omogućava komparativnu analizu s precizno određenim i analiziranim indeksima. Uključene su sve post-jugoslavenske zemlje, kao i post-komunističke grupe država, od centralne Azije, preko Kavkaza i istočne Evrope do jugoistoka kontinenta.
Tako je moguće prvo uvidjeti, recimo, gdje je Bosna i Hercegovina u usporedbi sa Sjevernom Makedonijom, ali i u odnosu na Tadžikistan. Odmah, da se oda rezultat, BiH je u kontekstu razvoja demokratije i globalnih sloboda lošije pozicionirana od nekadašnjih zemljaka iz Makedonije, ali je u značajno boljoj poziciji kada se uporedi s Tadžikistanom. Cjelokupna tendencija, kada se prate rezultati tokom dvadeset godina, je prema autokratizaciji u tranzicionim zemljama generalno, uključujući i regiju Zapadnog Balkana, te u brojnim slučajevima prisutan je proces posrtanja demokratije.
Svih pet centralnoazijskih država su obilježene čvrsto-autokratskim režimima, baš kao i Bjelorusija i Rusija u evropskom dijelu nekadašnjeg Sovjetskog Saveza. Slična je situacija i u Azerbajdžanu, što sve ove post-sovjetske republike stavlja u kategoriju konsolidovanih autoritarnih režima. Druge dvije južnokavkaske države negdje su na nivou Bosne i Hercegovine – neznatno lošija Armenija i odmah iza nje Gruzija, dok je Moldavija na istoku Evrope, na osnovu indeksa Freedom House, u jednakoj situaciji kao Bosna i Hercegovina. Zajedno sa bolje plasiranom Ukrajinom, te svim zemljama Zapadnog Balkana, one čine skupinu hibridnih ili tranzicionih režima.
Međutim, i tu su vidljive razlike među državama s ovim tipom režima. Dok se situacija popravlja na Kosovu, u Moldaviji i Ukrajini, barem što se tiče napretka demokratskih institucija, ona je iz godine u godinu lošija u Mađarskoj, Gruziji i Srbiji. BiH je u grupi zemalja, zajedno sa Sjevernom Makedonijom, Albanijom, Crnom Gorom i Armenijom, gdje je ovaj trend autokratizacije cikličan, jedna konstanta te skoro bez promjena, odnosno u bosanskohercegovačkom slučaju s blagim pogoršanjem.
Problem BiH je upravo taj trend kontinuiranog blagog pogoršanja ovog indeksa tokom posljednjih pet godina, iako još uvijek opstaje u grupi cikličnih hibridnih režima.
To je dodatno vidljivo sagledavajući globalne slobode gdje je BiH u skupini zemalja za koje indeksi pokazuju da su djelimično slobodne, dakle u sredini između slobodnih i onih koje to nisu, ali je od svih tranzicionih zemalja u ovoj grupi, Bosna i Hercegovina najlošije rangirana.
Ukoliko bi se fokusiralo na rivalstva između susjednih zemalja, veće pogoršanje demokratskih vrijednosti nego u BiH vidljivo je u Srbiji te Sjevernoj Makedoniji, ali obje ove države i dalje imaju bolje ukupne indekse nego Bosna i Hercegovina. Nijedna zapadnobalkanska država nema lošiji rezultat koji je baziran na osnovi detaljnog istraživanja u oblastima demokratskog upravljanja na nacionalnom i lokalnom nivou, nezavisnih medija, korupcije, sudstva, izbornog procesa i civilnog društva.
Negativne promjene zabilježene su u pet od ovih sedam oblasti tokom dvadeset godina praćenja. Najveće pogoršanje je u oblasti nacionalne demokratske uprave, potom stanja nezavisnih medija i sudstva. Korupcija i izborni proces zaokružuju pet oblasti gdje je situacija lošija nego prije dvadeset godina. Ako se pitate ko je kriv za ovu situaciju, odgovor je ponuđen u „perzistentnoj političkoj disfunkciji i zastoju uzrokovanom od etno-nacionalista“.
Iako i dalje opisana kao „hibridna“, Bosna i Hercegovina se konzistentnim padom indeksa u navedenim područjima „opasno približila statusu polu-konsolidovanog autoritarizma“.
Složeno državno uređenje dijelom štiti BiH od takvog statusa, jer se autokratija ne može uspostaviti na državnom nivou, ali se zato formiraju tri poddržavna, etnička, autoritarizma koji samim svojim postojanjem podrivaju ne samo napredak na nacionalnom nivou, već direktno ugrožavaju funkcionisanje države.
U ovom istraživanju primjeri su brojni, ali ono što se izdvaja su, recimo, problemi s kojim se suočavaju nezavisni mediji i civilno društvo, posebno sa kriminalizacijom klevete u skoro pola države, ili nedostatkom političke volje za usvajanje zakona o sprečavanju sukoba interesa u cijeloj državi, koji su parlamentarci konačno usvojili tek kada im je jasno naznačeno iz Evrope da će biti nemoguće dobiti status počinjanja pregovora sa EU bez usvajanja ovog zakona.
Niz drugih zakona jednako doprinosi podrivanju države, kao recimo u Republici Srpskoj, gdje su usvojeni zakoni koji stavljaju van snage odluke Ustavnog suda BiH ili visokog predstavnika, koji su tek intervencijom upravo visokog predstavnika stavljeni su van snage i pokrenut je krivični postupak protiv predsjednika entiteta.
Tako Bosna i Hercegovina sa opisanim demokratskim procesima i građanskim slobodama, kao najlošije rangirana zapadnobalkanska zemlja, sa indeksima sličnih vrijednosti onima u dvije od tri južnokavkaske države, te uz tendenciju pogoršavanja tokom analiziranih dvadeset godina, te konzistentne regresije tokom posljednjih pet, izglednije se kreće u smjeru Azerbejdžana ili centralnoazijskih postsovjetskih država, a manje ka zapadnoevropskim integracijama, u koje je konačno formalno pozvana.
Razlog za poziv, kao što je viđeno, nisu uspješne tranzicije u BiH, već pogoršanje geopolitičke situacije u Evropi i svijetu gdje je na djelu sukob između hipokrizije demokratije i tiranije autoritarizma. Bosna i Hercegovina, narod u njoj, iskazuje želju za pomak ka demokratijama, ali je režim tokom protekle dvije decenije učinio dostatan pomak ka autoritarizmu i njegovoj tiraniji pa je lako moguć ostanak u vječitom limbu.
Od istog autora:
