Taman kada su posljednji izbori u Poljskoj dali nadu da je pobjedonosni niz populističko-desnog vala u Evropi završen, uslijedila je pobjeda ultradesničara Gerta Wildersa u Holandiji, zemlji koja se smatrala bastionom liberalne demokratije u Evropi.
Tako je Wilders, dugogodišnji politički autsajder poznat po ekstremnim desničarskim stavovima, na putu da dođe na vlast u Holandiji ukoliko bude mogao da formira većinu.
Riječ je o osobi sa potpuno paradoksalnim stavovima, ali i životom. Rođen u Holandiji i sam je mješovitog porijekla (baka mu je Indonežanka dok mu je supruga Krizstina mađarsko-jevrejskog porijekla).
DIO ŠIREG POPULISTIČKOG TRENDA
U mladosti je putovao Bliskim istokom i volontirao u Izraelu u specijalnim poljoprivrednim kooperativama koji se nazivaju Mošav. Putujući Bliskim istokom isprva, po vlastitom priznanju, biva šokiran „nedostatkom demokratije u tim zemljama“.
Ubrzo formira islamofobne i antiimigrantske stavove, ali u holandskoj politici ostaje marginalna pojava sve do 2004. godine i ubistva holandskog dokumentariste Thea Van Goga, autora filma o nasilju nad ženama u islamskom društvu, od strane terorističke grupe.
Wilders danas hoće da zabrani Kur'an, da potpuno zabrani imigraciju iz muslimanskih zemalja, te se istovremeno u više navrata protivio vojnoj pomoći Ukrajini kao veliki obožavatelj ruskog predsjednika Vladimira Putina.
No Wilders je tek dio šireg političkog (populističkog) trenda u Evropi i svijetu i samo novi u nizu kandidata koji pobjeđuju na izborima a da su do prije deceniju ili dvije smatrani potpunim političkim autsajderima (primjer Donalda Trumpa u USA, ili Javiera Mileia u Argentini).
Naime, razlozi za uspon desnice su brojni, a neki od ključnih su ekonomska kriza koja je potaknula egzistencijalnu nesigurnost, te razočarenje u tradicionalne političke opcije i elite za koji dobar dio glasača misli da su ih zaboravile ili ostavile na cjedilu.
Još jedan fenomen na koji se nedovoljno obraća pažnja jeste i to da se takozvane centrističke stranke odavno ne razlikuju od radikalne desnice po mnogim pitanjima; tako je na primjeru imigracije prethodna holandska vlada Marka Ruttea zauzela skoro iste restriktivne stavove i nije se bitnije razlikovala osim možda u više politički korektnoj formi od desnice, zbog čega se na kraju i raspala.
To je upravo zabrinjavajući trend koji vidimo širom Evrope; desni centar više se sadržinski ne razlikuje od ekstremne desnice, a jedan od primjera su francuski republikanci (čija je popularnost opala posljednjih godina) koji sve više usvajaju retoriku ekstremno desnog Nacionalnog okupljanja Marine Le Pen (ranije poznatijeg kao Nacionalni front). Drugim riječima, desni centar i dio liberala su ti koji normalizuju ekstremno desne ideje.
TEORIJA „VELIKE ZAMJENE“
Bitno je napomenuti da je ekstremna desnica u Evropi prošla kroz svojevrsnu transformaciju i učila na iskustvu i greškama drugih. Tako su, naprimjer, nakon Brexita utihnuli glasovi koji su se zalagali za disoluciju EU, budući da mnogobrojne ankete u Ujedinjenom Kraljevstvu pokazuju da je popularnost čina izlaska iz EU rekordno niska.
Najbolji primjer takve ideološke transformacije predstavlja italijanska premijerka Giorgia Meloni, čija je pobjeda na italijanskim izborima izazvala šok u EU. Žena čiji su politički korijeni neofašistički kao tinejdžerka je bila oduševljena Musolinijem (politička pozicija koju danas da gotovo i ne spominje) te gorljiva zagovornica takozvanih porodičnih vrijednosti i protivnica prava LGBTpopulacije.
No, po dolasku na vlast ona je modifikovala vlastite stavove po mnogim pitanjima te je, ubrzo poslije pobjede na izborima, otišla u Brisel da od Evropske komisije pokuša isposlovati paket pomoći posrnuloj italijanskoj ekonomiji.
Giorgia Meloni spada u takozvane desne eurorealiste, koji možda privatno preziru EU kao koncept, ali su duboko svjesni da je EU jedini način da kao nacionalna država projektuju svoju političku volju i da bi raspad Unije imao teške posljedice na nacionalne ekonomije.
Još jedan događaj koji je ubrzao širenje radikalno desnih ideja u Evropi (i svijetu) su ratovi na Bliskom istoku, kao i velika migrantska kriza 2016. Ove događaje možemo smatrati katalizatorom uspona radikalne desnice koja stanovništvo svojih država počinje plašiti teorijama zavjere o opasnostima koji predstavljaju migranti, no ono na čemu desnica kupi najviše političkih peona jeste proces takozvane „velike zamjene“. Riječ je o teoriji zavjere koju je plasirao francuski pisac Renaud Camus (Reno Kami) kao tezu da neka apstraktna globalna elita ima u planu zamjenu „bijelih Evropljana“ migrantskom „muslimanskom populacijom“.
Ove ideje nisu nove i već su se pojavljivale u evropskoj politici (britanski političar Enoch Powell je iznosio iste tvrdnje kada se odvijala velika migracija iz zemalja Commonwealtha u Britaniju). Tako su migranti postali najlakša meta u savremenom evropskom diskursu, meta kojom se objašnjavaju sve manjkavosti zapada, od previsokih renti do inflacije; za sve je naprosto najlakše okriviti najsiromašnije slojeve stanovništva od kojih dobar dio nisu državljani tih zemalja i stoga nisu u mogućnosti da utiču na političke procese u državama u kojima žive.
USPONU DESNICE KRIVA ANEMIČNA LJEVICA
Tu i sama radikalna desnica dolazi u svojevrsni paradoks, svjesna da im je potrebna radna snaga a koje u njihovoj državi nema dovoljno, pogotovo za one poslove koji nisu privlačni domaćem stanovništvu (poput poljoprivrede) pa su procesi uvoza radne snage iz inostranstva i dalje neminovnost.
Najplastičniji primjer ovoga je Velika Britanija, čija je konzervativna desna vlada izlazak iz EU pravdala željom da kontroliše granice i bolje upravlja procesom migracija, međutim od formalnog izlaska iz EU 2022. godine broj legalnih migracija iz zemalja koje nisu članice EU se višestruko povećala od izlaska iz EU i sada je rekordno visoka te iznosi preko 600.000 ljudi godišnje, što je višestruko više od cifre 226.000 iz 2019. godine.
I u Velikoj Britaniji možemo vidjeti slične procese kao i u ostatku Evrope, gdje ljevica u nedostatku vlastite političke vizije u savremenom svijetu počinje da se koristi populističkim jezikom desnice (i u regiji imamoi primjere poput Zorana Milanovića u Hrvatskoj, ili Željka Komšića u BiH). Tako lider laburista Keir Starmer napada desnu vladu zbog nekontrolisane migracije i ide čak i korak dalje hvaleći neokonzervativne politike bivše premijerke Margaret Tatcher.
Tako uspon desnice kojem svjedočimo, i koji po svemu sudeći neće stati, možda ipak ima više veze sa anemičnom ljevicom koja se naprosto nije snašla u novim političkim i privrednim odnosima i koja je izgubila kontakt sa radničkom klasom.
Dok ljevica ne osmisli novi konceptualni okvir koji, pri tom, neće izdati njene izvorne ideale, poput socijalne pravde i jednakosti, po svemu sudeći ćemo još dugo promatrati uspon – i što je još problematičnije – normalizaciju desnih ideja od strane onih političkih opcija koje su trebale da ih zaustave.
Pročitajte od istog autora:
VJERSKI FANATIZAM ILI EKONOMSKI INTERES: Sve pogubniji uticaj duhovnih influensera u online prostoru
ANTIGLOBALIZAM ZA POČETNIKE: Kritičari zapadnih kultura kao ljubitelji autokratskih režima
————————————————————————————————————————————————————————————————
Preuzimanje tekstova Valtera je dozvoljeno, ali uz obavezno navođenje izvora te postavljanje linka ka izvornom tekstu na http://www.valterportal.ba
